طرز تهیه محلول غذایی برای کشت هیدروپونیک

میانگین عناصری که در یک محلول غذایی مناسب وجود دارد

آزمایشها نشان می دهد که هر یک از عناصر مورد نیاز گیاه کار بخصوصی در رشد گیاه انجام می دهد. بنابراین شناخت نقش عناصر و علائم کمبود و زیادی آنها برای کنترل تغییرات محلول الزامی است .

عناصر اصلی و مهم

نیتروژن:
نیتروژن یکی از اجزای موجود در پروتئین است که به صورت غذا در گیاه ذخیره می شود. نیتروژن معمولا در بخشهای دیگری از سلول مثل کلروفیل و همچنین در ساختار آمینو اسیدها نیز وجود دارد.
علائم کمبود: روشن تر شدن قسمتهای سبز گیاه – تغییر رنگ برگهای پیر به رنگ سبز روشن و علائم شدیدتر رنگ برگ به زردی می گراید و سرانجام موجب مرگ برگ می شود.
علائم زیادی: افزایش نیتروژن باعث تولید گیاه پر آب و ضخیم و در نتیجه تغییر رنگ شاخ و برگ به رنگ سبز تیره می شود. همچنین گیاه نسبت به بیماریها و آفات حساسیت زیادی پیدا می کند.افزایش نیتروژن در محصولات میوه ای باعث آسیب شکوفه و گل می شود و کیفیت محصول را کاهش می دهد.
بهترین میزان برای یونهای نیترات ۷۵% و برای آمونیوم۲۵% می باشد. در سیستم های چرخه ای ۵% آمونیوم از کل نیتروژن کافی است ولی در سیستم های غیر چرخه ای یک درصد بیشتری احتیاج است.
افزایش غلضت نیترات باعث کاهش تعداد تارهای کشنده ریشه نیز می شود. اگر منبع اصلی تامین نیتروژن آمونیوم با شد می تواند گیاه را مسموم کند. آثار این مسمومیت در ساقه و برگها توسعه پیدا می کند و برگها به صورت پیاله ظاهر می شوند و همچنین بافت های آوندی خراب می شوند. آمونیوم مانع از عملکرد کلسیم، که برای نگهداری دیواره سلولی لازم است می شود در نتیجه گیاه پژمرده می شود. اگر شاخه های مبتلا شده را از وسط ستون ریشه ای ببریم یک محیط سیاه و فاسد از بافت پیوندی را مشاهده می کنیم.
غلظت نیتروژن در اکثر فرمولهای محلول غذایی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ mg/l است و نسبت نیترات به آمونیوم در حدود ۳ یا ۴ به ۱ است .
منابع نیتروژن عبارتند از : منو یا دی هیدروژن فسفات آمونیوم به عنوان معمولی ترین منبع تهیه آمونیوم می باشد. ولی در کل از نیترات کلسیم ، نیترات پتاسیم و اسید نیتریک برای تهیه نیترات و از نیترات آمونیوم برای تهیه آمونیوم استفاده می شود .

فسفر:
میزان فسفر در گیاهان از ۲/۰ تا ۵/۰ درصد در ماده خشک تغییر می کند.
علائم کمبود: اولین علامت کمبود در رشد دیده می شود و سپس برگهای پیرتر به رنگ زرشکی سیر(ارغوانی) تبدیل می شوند.
علائم زیادی: اگر از ۱% در ماده خشک بیشتر باشد باعث مسمومیت فسفر می شود. مسمومیت فسفر بر روی سایر عناصر مانند آهن، منگنز و روی تاثیر می گذارد.
غلظت فسفر در محلول غذایی: در اکثر فرمولهای غذایی غلظت فسفر بین ۳۰ تا ۵۰ mg/l می باشد. شکل فسفر در محلول غذایی به صورت منو یا دی هیدروژن فسفات است.

پتاسیم:
میزان پتاسیم در گیاه ۲۵/۱ تا ۳ درصد در ماده خشک تغییر می کند.
علائم کمبود: کاهش رشد و کلورز حاشیه ای. علائم کمبود پتاسیم مانند سوختگی برگ است به صورتی که در کنار برگها بیشتر است. در اکثر فرمولهای محلول غذایی غلظت پتاسیم در حدود ۲۰۰ mg/l و به صورت کاتیون است.
منابع تهیه پتاسیم: نیترات پتاسیم – سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم

کلسیم:
میزان کلسیم در گیاهان در حدود ۵/۰ تا۲% در ماده خشک است.
علائم کمبود: کمبود کلسیم به صورتی است که برگها به رنگ قهوه ای و یا سیاه ظاهر می شوند و حاشیه برگها نیز در هم فرو می روند. یکی دیگر از تاثیرهای کمبود کلسیم مرگ و پوسیدگی شکوفه و گل است.
علائم زیادی: باعث کمبود کاتیونهای مهم مثل پتاسیم و منیزیم می شود. غلظت کلسیم در اکثر محلول های غذایی در حدود ۲۰۰ mg/l می باشد.
مهمترین منابع تهیه کلسیم در محلول غذایی نیترات کلسیم می باشد. در صورتی که حلالیت در آب کم باشد می توان از سولفات کلسیم به عنوان یک منبع تکمیلی استفاده کرد.

منیزیم:
میزان منیزیم در گیاه باید حدود ۵/۰ تا ۲/۰ درصد باشد. منیزیم در ساختار کلروفیل موجود است.
علائم کمبود: کلروز داخلی برگهای پیر. غلظت منیزیم حدود ۵۰ mg/l و به شکل ⁺mg² در محلول غذایی است. منبع تهیه منیزیم سولفات منیزیم است.

گوگرد:
حجم گوگرد در گیاهان در حدود ۱۵/۰ تا ۵/۰ درصد در ماده خشک است.
علائم کمبود گوگرد شبیه نیتروژن است به صورتی که تمام گیاه به رنگ سیز روشن تغییر می کند. غلظت گوگرد در بیشتر محلول های غذایی ۵۰ mg/l به صورت ^–so₄² است. نمک های سولفات پتاسیم، منیزیم و آمونیوم از مهمترین منابع تهیه گوگرد است.

عناصر کم مصرف

بر:
غلظت مناسب بر در حدود ۵۰ تا ۱۰ mg/l در ماده خشک است.
علائم کمبود: کاهش رشد و آسیب قسمتهای فوقانی گیاه و ریشه
علائم زیادی : بی رنگی و لکه دار شدن حاشیه برگها و همچنین مرگ حاشیه برگها
غلظت بر در انواع محلولهای غذایی در حدود ۳/۰ mg/l می باشد. اسید بوریک یکی از منابع تهیه بر است.

کلر:
غلظت کلر در برگها حدود ۱۵/۰ درصد است. میزان بیش از ۱/۰ برای اکثر میوه جات زیاد خواهد بود.
علائم کمبود: ازدیاد نمک در محیط – علائم مسمومیت سوختگی برگها یا حاشیه آنها و همچنین زردی بی موقع برگها است.
برخی از منابع تامین کلر عبارتند از : کلرید پتاسیم یا کلرید کلسیم – اگر غلظت کلر در محلول زیاد باشد مانع از جذب یونهای دیگر مانند نیترات می شود.

مس:
میزان مطلوب مس در حدود ۱۰ تا ۲ mg/l در (ppm) ماده خشک است. مس در فتوسنتز و همچنین در ترکیب پروتئین کلروپلاست نقش دارد. مس بعنوان یک آنزیم فعال کننده شناخته می شود.
علائم کمبود: توقف رشد گیاهان و کلروز برگهای پیر از علائم کمبود مس است . همچنین در رشد محصولات میوه ای  تاثیر می گذارد و محصولات آنها از حالت طبیعی کوچکتر هستند.
غلظت مطلوب در محلول غذایی ۰۰۱/۰ تا ۰۱/۰  mg/l می باشد. میزان بیشتر از ۴ mg/l در محلول غذایی باعثشیوع بیماری های قارچی می شود.
منبع تهیه مس سولفات مس می باشد.

آهن:
میزان مناسب آهن در اکثر محصولات حدود ۵۰ تا ۱۰۰ mg/l در (ppm) ماده خشک است.
علائم کمبود: کم شدن رنگ سبز گیاه بدلیل کاهش کلروفیل. تفاوت علائم کمبود آهن با منیزیم در این است که کمبود آهن ابتدا در برگهای جوان ظاهر می شود ولی منیزیم در برگهای پیر زودتر مشاهده می شود.
منابع تهیه:FeEDTA به عنوان معمولی ترین منبع و آهن های دیگر به صورت مرکب هستند. مثل سولفات آهن، فسفات آهن که شکل های غیر آلی آهن هستند و سیترات آهن و تارتارات آهن که دو شکل آلی آهن هستند.

منگنز:
میزان مطلوب منگنز در میوه جات حدود ۱۰۰ تا ۲۰ mg/l در (ppm) ماده خشک است.
علائم کمبود: در برگهای جوان به شکل یک کلروز داخلی و میانی نمایان می شود.
علائم زیادی: به صورت نقاط قهوه ای در بعضی از برگهای پیر و یا لکه های سیاه رنگ روی شاخه و میوه ظاهر می شود.این علائم در کمبود آهن نیز مشاهده می شوند که برای اطمینان یک تجزیه گیاهی لازم است.
غلظت منگنز در حدود ۵/۰ تا ۱ mg/l در (ppm) در گیاه وجود دارد و برای تهیه آن از سولفات منگنز استفاده می شود.

مولیبدن:
مولیبدن در حدود ۵/۰ تا ۱ mg/l در (ppm) در گیاه وجود دارد.
مولیبدن یک ترکیب مهم در دو آنزیم است. آنزیم تثبیت نیتروژن و احیاء یون نیترات.
علائم کمبود: این علائم شبیه کمبود نیتروژن است و رشد و نمو گل کم می شود.افتادگی گل کلم یکی از نمونه های کمبود مولیبدن است.
در بیشتر فرمولهای محلول غذایی غلظت آن حدود ۵/۰ mg/l در (ppm) و به شکل آنیون ^–MoO₄² در محلول موجود است.
منبع تهیه: مولیبدات آمونیوم

روی:
غلظت آن۵۰ تا ۵ mg/l در (ppm) در ماده خشک موجود است.
علائم کمبود: شبیه یک کلروز داخلی در برگهای تازه یافت می شود و باعث شکستگی و پارگی بعضی از برگها می شود. زیادی روی باعث کمبود آهن می شود.
غلظت در محلول غذایی: در بیشتر فرمولهای غذایی میزان آن ۰۵/۰ mg/l در (ppm) و به صورت کاتیون دو ظرفیتی است.
منبع تهیه : سولفات روی

مخلوط کردن مواد و ساخت محلول:
شما می توانید این مواد را جداگانه تهیه کنید و طبق نسبت های موجود با هم مخلوط کنید. قبل از مخلوط مواد به چند نکته توجه کنید.
به وزن و اندازه مواد غذایی دقت کنید.
مواد غذایی را در ظروف جداگانه قرار دهید تا از تناسب آنها مطمئن شوید.
مواد را یکباره با هم مخلوط نکنید و پس از مخلوط کردن آنها را دوباره بسنجید.
دقت محلول باید حدود ۵% باشد.
هنگامی که از تناسب مواد مطمئن شدید آنها را در آب بریزید و آنها را در آب به خوبی مخلوط کنید و ظرف را به شدت تکان دهید.
بهتر است برای مخلوط کردن مواد  از آب گرم استفاده کنید.

تفاوت سیستم های کشت:
دو نوع روش کشت هیدروپونیک وجود دارد که هر کدام احتیاج به مدیریت خاصی دارد. در سیستم باز محلول غذایی فقط یکبار بکار می رود ولی در سیستم بسته محلول بصورت پیوسته و چرخه ای می باشد.

کیفیت آب:
کیفیت آب مهمترین مساله در تهیه محلول مناسب است. آبی که دارای مصارف خانگی و کشاورزی است حتما باید آزمایش شود و سپس مورد استفاده قرار گیرد. زیرا ممکن است این آبها دارای موادی باشند که در رشد گیاه تاثیر بگذارند. آب سطحی ممکن است شامل میکروارگانیسم های بیماری زا یا جلبک ها باشد. این عوامل مشکلاتی در سیستم های کشت بوجود می آورند مثلا جلبک ها باعث انسداد دو راهی ها و دریچه ها می شوند. بنابراین برای تهیه آب مناسب باید از روشهای مختلفی استفاده کرد که استفاده از صافی برای تصفیه آب از مواد معلق نامطلوب یکی از این راههاست. در ضمن هزینه آزمایش کردن آب کمتر از هزینه از بین بردن مشکلات ناشی از استفاده آب نامطلوب است.

صاف کردن آب و محلول غذایی:
آب برای اینکه در سیستم کشت بکار گرفته شود باید از یک صافی مناسب مثل لایه های ماسه عبور داده شود. این کار می تواند ذرات معلق که ممکن است شامل موجودات ریز بیماری زا، جلبک ها و یا حتی رسوب بعضی از عناصر باشد را از آب جدا کند.
محلول غذایی را می توان با عبور اشعه ماوراء بنفش (UV) استریل کرد. برای این کار می توان از دو لامپ ۱۶ وات(UV) در مسیر محلول غذایی استفاده کرد.

فرمولهای محلول غذایی:

فرمولهای محلول غذایی هوگلند

برخی دیگر از فرمولهای غذایی

برخی فرمولهای غذایی تولید تجاری سبزیجات

میزان (g در ۱۰۰ گالن آب)
منبع	Johnson	Jensen	Larson	Cooper
نیترات پتاسیم	۹۵	۷۷	۶۷	۲۲۱
فسفات منو پتاسیم	۵۴	۱۰۳	–	۹۹
سولفات منیزیم پتاسیم	–	–	۱۶۷	–
سولفات پتاسیم	–	–	۱۳۰	–
نیترات کلسیم	۱۷۳	۱۸۹	۳۶۰	۳۸۰
سولفات منیزیم	۹۵	۱۸۷	–	۱۹۴
اسید فسفریک ۷۵%	–	–	۴۰ml	–
آهن شلات FeDTPA	۹	۹/۶	۱۲	۳۰
اسید بوریک	۰/۵	۱	۲/۲	۰/۶
سولفات مس	۰/۰۱	–	۰/۵	۰/۱۵
کلرید مس	–	۰/۰۵	–	–
سولفات منگنز	۰/۳	۰/۹	۱/۵	۲/۳
سولفات روی	۰/۴	۰/۱۵	۰/۵	۰/۱۷
اسید مولیبدیک	۰/۰۰۵	۰/۰۲	۰/۰۴	–
مولیبدات آمونیوم	–	–	–	۰/۱۴

فرمول تولید سبزیجات به روش تجاری

میزان (cg در ۱۰۰ گالن آب)
منبع	Johnson	Jensen	Larson	Cooper
نیتروژن	۱۰۵	۱۰۶	۱۷۲	۲۳۶
فسفر	۳۳	۶۲	۴۱	۶۰
پتاسیم	۱۳۸	۱۵۶	۳۰۰	۳۰۰
کلسیم	۸۵	۹۳	۱۸۰	۱۸۵
منیزیم	۲۵	۴۸	۴۸	۸۰
گوگرد	۳۳	۶۴	۱۵۸	۶۸
ریز مغذیها
بر	۰/۲۳	۰/۴۶	۱	۰/۳
مس	۰/۰۱	۰/۰۵	۰/۳	۰/۱
آهن	۲/۳	۳/۸	۳	۰/۱
منگنز	۰/۲۶	۰/۸۱	۱/۳	۲
مولیبدن	۰/۰۰۷	۰/۰۳	۰/۰۷	۰/۲
روی	۰/۰۲۴	۰/۰۹	۰/۳	۰/۱

گونه های مختلف در ابتدای رشد احتیاج به اصلاح در ترکیب محلول غذایی دارند. بعضی از محصولات نسبت به دیگر محصولات حساسیت بیشتری دارند. بنابراین، امکان دارد فرمولی که برای یک محصول خوب کار می کند، برای گیاه دیگر مناسب نباشد. تنظیم محلول غذایی به عهده شما است. ممکن است در استفاده از این محلول ها به مشکلاتی برخورد کنید که با داشتن آگاهی از نیازهای هر گیاه و علائم کمبود و اطلاعات دیگر می توانید محلول مناسب خود را تهیه کنید.

مقادیر شناخته شده عناصر اصلی در برخی محصولات
محصول	نیتروژن	فسفر	پتاسیم	کلسیم	منیزیم
خیار	۲۳۰	۴۰	۳۱۵	۱۷۵	۴۲
بادمجان	۱۷۵	۳۹	۲۳۵	۱۵۰	۲۸
گیاهان علفی	۲۱۰	۸۰	۱۷۵	۱۸۰	۶۷
کاهو	۲۰۰	۵۰	۳۰۰	۲۰۰	۶۵
هندوانه	۱۸۶	۳۹	۲۳۵	۱۸۰	۲۵
فلفل	۱۷۵	۳۹	۲۳۵	۱۵۰	۲۸
گوجه فرنگی	۲۰۰	۵۰	۳۶۰	۱۸۵	۴۵

فرمول محلول غذایی برای محصولات مختلف

میزان (g در ۱۰۰ لیتر)
منبع	گوجه فرنگی	کاهو	گل سرخ
عناصر اصلی
نیترات کلسیم	۶۸۰	۴۰۷	۵۴۳
سولفات منیزیم	۲۵۰	۹۸۵	۱۸۵
نیترات پتاسیم	۳۵۰	۴۰۴	۴۲۹
کلرید پتاسیم	۱۷۰	–	–
فسفات منو پتاسیم	۲۰۰	۱۳۶	۲۰۴
نیترات آمونیوم	–	۶۰	۲۰
ریز مغذیها
شلات آهن	۱۵	۱۹/۶	۱۹/۶
سولفات منگنز	۱/۷۸	۰/۹۶	۳/۹
بر	۲/۴۳	۰/۹۷	۱/۱
سولفات روی	۰/۲۸	۰/۵۵۲	۰/۴۴۸
سولفات روی	۰/۱۲	۰/۱۲	۰/۱۲
مولیبدات سدیم	۰/۱۲۸	۰/۱۲۸	۰/۱۲۷

کنترل EC:

راهنمای کلی میزان مناسب EC